عضو هیئت علمی پژوهشگاه فلسفه و کلام اسلامی با اشاره به اینکه برخی امور هم ‌می‌توانند خوبی ارزشی داشته باشند و هم خوبی نفسانی تشریح کرد: برخی امور که ما برای آن‌ها ارزش قائلیم ممکن است فی حد نفسه لذت‌آور هم باشند، یعنی فارغ از ارزشمند بودنشان هم لذت‌بخش‌اند و این گونه نیست که لذتی که از آن‌ها می‌بریم لزوماً مترتب بر ارزشمندی آن‌ها باشد.

وی برای روشن نمودن مطلب به این مثال اشاره کرد که از نظر بسیاری از افراد علم یک ارزش تلقی می‌شود. با این حال، علم با قطع نظر از ارزشی که نزد ما دارد می‌تواند لذت‌هایی را ایجاد کند و ممکن است برخی افراد تنها به جهت همین لذت‌های ناشی از علم سراغ علم‌آموزی بروند. برای مثال، پیدا کردن راه حل یک مسئلۀ پیچیدۀ علمی لذت خاصی را به دنبال دارد یا کسی که دانش خاصی دارد ممکن است از موقعیت اجتماعی خوبی بهره‌مند شود و از این طریق لذت‌ها و خوشی‌های زیادی عائد او شود.

حجت الاسلام مبینی با بیان اینکه جدای از این لذت‌ها، برخی افراد نگاه کاملاً ارزشی به علم دارند و تنها به جهت ارزشی که علم دارد سراغ علم‌آموزی می‌روند نه به جهت لذت‌هایی که از آن ناشی می‌شود اذعان داشت: علم از نظر این گونه افراد حتی اگر هیچ لذتی از آن حاصل نشود امری ارزشمند و قابل تحسین است. این گونه افراد حتی حاضرند برای کسب علم از لذت‌‌ها و خوشی‌ها چشم‌پوشی کنند و به رنج‌ها و مرارت‌ها تن دهند.

وی متذکر شد: البته آن‌ها ممکن است به جهت ارزشی که برای علم قائل‌اند از وجود علم بسیار لذت ببرند، ولی این لذتی است متأخر که پس از ارزش قائل شدن برای علم به آن‌ها می‌رسد نه پیش از آن، به گونه‌ای که آن‌ها به چشم‌داشت چنین لذتی سراغ علم بروند و برای آن ارزش قائل شوند.

این پژوهشگر حوزه فلسفه و کلام اسلامی پس از بیان این مطالب خاطر نشان کرد: در نتیجه، می‌توان گفت برخی امور می‌توانند هم دارای بار خوب ارزشی باشند و هم خوب نفسانی.

وی ادامه داد: نکتۀ جالب‌تر این که گاهی اموری که خوب ارزشی تلقی می‌شوند ممکن است در نگاه نفسانی یعنی با نظر به رابطه‌شان با خودمان، چیز بدی تلقی شوند. یعنی خوب ارزشی هستند و بد نفسانی. برای مثال، زحمت کشیدن و مشقت بردن از نگاه نفسانی چیز خوبی نیست. با این حال، در برخی موارد بار ارزشی پیدا می‌کند و از این رو، مطلوب ما قرار می‌گیرد.

محمدعلی مبینی بیان نمود: ورزشکاران از رودرویی با رقیب و به زحمت و مشقت افتادن استقبال می‌کنند و حتی اگر ممکن باشد که با غیبت رقیب، قهرمانی به نام آن‌ها ثبت شود، بسیاری از آن‌ها ترجیح می‌دهند که این قهرمانی را با حضور رقیب و رقابت واقعی با او به دست آورند، زیرا برای این زحمت و مشقت ارزش قائلند.  یا اینکه، افراد عاشق معمولاً مایلند برای خدمت به معشوق خود به زحمتی بیفتند و چنین رنج و زحمتی را امری ارزشمند تلقی می‌کنند. آن‌ها حتی اگر فرد محبوبشان هیچ خواسته‌ای از آنها نداشته باشد، باز دوست دارند به معشوق خود خدمت کنند و رضایت‌شان تنها در صورتی حاصل می‌شود که رنج و زحمتی را برای خدمت به معشوق خود تحمل کنند.

وی ادامه داد: در این گونه موارد، با این‌که از نگاه غیر ارزشی چیزی جز رنج و زحمت عائد انسان نمی‌شود، ولی از آن‌جا که انسان برای این رنج و زحمت ارزش قائل‌ است برای او خوشایند می‌شود و به گونه‌ای از آن لذت می‌برد. البته این خوشایندی و لذت بردن از رنج و زحمت پس از ارزش قائل شدن برای آن است و این گونه نیست که ارزش این رنج و زحمت را بر اساس آن لذت تعیین کنیم و به چشم‌داشت این لذت به دنبال آن رنج و زحمت برویم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در بخش پایانی صحبت های خود با اشاره به این مطلب که آن‌چه دربارۀ رابطۀ خوب نفسانی و خوب ارزشی مطرح شد، میان بد نفسانی و بد ارزشی نیز وجود دارد تشریح کرد: برخی اموری که برای ما ضدّ ارزش تلقی می‌شوند ممکن است فی حد نفسه رنج‌آور هم باشند، یعنی هم از نگاه ارزشی بد باشند و هم از نگاه نفسانی.

وی ادامه داد: شرور اخلاقی معمولاً این‌گونه‌اند، یعنی هم از نگاه ارزشی شرّند و ما آن‌ها را ضدّ ارزش قلمداد می‌کنیم و هم از نگاه نفسانی شرّ محسوب می‌شوند، چرا که موجب درد و رنج دیگران می‌شوند. با این حال، ممکن است یک چیز در حالی که از نگاه ارزشی شرّ محسوب می‌شود از نگاه نفسانی موجب لذت و خوشی شود و از این نظر چیز خوبی تلقی شود.

در اینجا این سؤال پیش می‌آید که هنگام تعارض میان خوب و بدهای ارزشی و خوب و بدهای نفسانی در داوری خود اولویت را به کدام می‌دهیم؟ این سؤالی است که حجت الاسلام محمدعلی مبینی در قسمت بعد این مصاحبه به آن پاسخ خواهند داد.

انتهای پیام/ 115