محسن الویری:
علامه جعفر مرتضی شرط پذیرش سند تاریخی را باورهای کلامی قطعی میدانست
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: علامه مرتضی مثلاً شخصیت والای پیامبر و عصمت ایشان را پیش فرض قطعی میگیرند و شرط پذیرش سند تاریخی را سازگاری با پیش فرض قطعی میدانست.
حجتالاسلام والمسلمین محسن الویری، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، ۲۵ دیماه، در آئین بزرگداشت علامه جعفر مرتضی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که با حضور فرزند، همسر و برخی شخصیتهای حوزوی برگزار شد، به رابطه کلام و تاریخ پرداخت و گفت: بحث رابطه کلام و تاریخنگاری از مشکلات جدی در کشور ماست و حوزه متهم به این است که کلامزدگی در نگاه به تاریخ دارد و در پیگیری گزارههای تاریخی به دنبال اعمال نظریات کلامی خود است.
الویری با بیان اینکه در این تردیدی نیست که هم دانش کلام به تاریخ و هم تاریخ به کلام نیاز دارد، اضافه کرد: گاهی تاریخ به منزله یک دانش مورد بررسی است، یعنی ما برای بررسی فرضیههای علمی کلامی، تفسیری، روانشناسی و ... از تاریخ بهره میبریم که در این عرصه هم مشکلی نداریم و این نوع استفاده تاریخی هم مورد اتفاق است.
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: حالت دیگر آن است که ما کلام را به عنوان باورهای کلامی بدانیم و بخواهیم به ارزشگذاری گزارههای تاریخی با این پیشفرضها بپردازیم. علامه جعفر مرتضی در این رویکرد، ضرورت سازگاری سند تاریخی با پیشفرضهای قطعی را مورد توجه قرار داده است.
وی به ذکر مثالی در این باره پرداخت و افزود: علامه مرتضی مثلاً شخصیت والای پیامبر(ص) و عصمت ایشان را پیش فرض قطعی میگیرند و شرط پذیرش سند تاریخی را سازگاری با پیشفرض قطعی میدانند.
الویری با بیان اینکه اگر این پیشفرض قطعی را داریم که ائمه مرتکب گناه نمیشوند، در این صورت هر سندی که در تضاد با این باور باشد باید کنار گذاشته شود، تصریح کرد: ایشان معتقد است که پژوهشگر تاریخ باید پیشفرضهای کلامی خود را روشن کند.
استاد داشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: کدام مورخی را در عالم هستی میتوانیم پیدا کنیم که این پیشفرضها را نداشته باشد و بخواهد به علم خدمت کند؛ ناگزیر هستیم و نمیتوانیم از این پیشفرضها فرار کنیم، ولی باید این پیشفرض را روشن کرده و مثلاً بگوییم که پیشفرض ما در مباحث تاریخی عصمت و یا عدم عصمت ائمه(ع) است.
استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: اصل کار یعنی داشتن پیش فرض اجتنابناپذیر است، لذا اصل این است که بر یک مبنای پیشفرض، عمل کنیم نه اینکه در جایی با یک پیشفرض و در جای دیگر با پیشفرض دیگر سراغ تاریخ برویم.
الویری اضافه کرد: با این نظر، وقتی کلامپژوه سراغ سند تاریخی میرود، لاجرم مجموعه پیشفرضهایی را دارد که اگر از قطعیت برخوردار باشند مقدم بر سند تاریخی هستند؛ این پیشفرضها از هر جنس و خاستگاه معیار ارزیابی سند هستند و این تقدم باور بر سند امری عقلی است که همه تاریخپژوهان هم به شکلی به آن پایبند هستند.
وی در خاتمه با اشاره به سخنان برخی افراد مانند حجتالاسلام رسول جعفریان مبنی بر اینکه باید بدون پیشداوری اعتقادی و کلامی سراغ متون تاریخی برویم تا نظری که میدهیم صائب بوده و مورد پذیرش قرار گیرد، تصریح کرد: بنده در این مسئله با ایشان هم نظر نیستم و معتقدم علامه جعفر مرتضی هم بر این نکته تأکید دارند که پیشفرضهای قطعی شرط پذیرش سند تاریخی است و البته محقق باید پیشفرض خود را در تحقیقاتش بیان کرد.
منبع:
پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
آیین نکوداشت علامه سید جعفر مرتضی عاملی, اخبار پژوهشکده تاریخ و سیره
|