استاد حوزه و دانشگاه:
کرونا فرصت مناسبی برای اعتدال در مناسکگرایی است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به آفت مراسمگرایی در عرصه مذهب اظهار کرد: کرونا فرصتی به ما داده تا دعا را فارغ از مراسم و مناسکگرایی انجام دهیم. این روزها که مجبوریم در خانه بمانیم فرصت مناسبی برای آن است که دعا کردن انفرادی را دنبال کنیم که کاربرد آن برای زندگی ما ممکن است بیش از دعاهای دسته جمعی و مراسمی باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ایسکا ( پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ) حجتالاسلام والمسلمین حسن بوسلیکی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفتوگو با ایکنا، گفت: شرایط بحرانی همواره در مباحث جامعهشناسی آشکارکننده حقائق وقایع است؛ مثلاً برای ازدواج میگویند که خوب است در دوره نامزدی، همسران تلاش کنند که چند مرتبه یکدیگر را عصبانی کنند تا به شخصیت واقعی همدیگر پی ببرند، زیرا در این مواقع فرد، لایه پنهان شخصیت خود را آشکار میکند و شبیه این موضوع در بحرانهای اجتماعی ماتند تحریم، گرانی، زلزله، سیل و ... هم رخ میدهد.
وی با بیان اینکه لایههای پنهان جامعه اعم از مثبت و منفی در مواقع بحران آشکار میشود، تصریح کرد: اینکه برخی در شرایط آرام اتوکشیده و با پرستیژ هستند، ملاک شناخت رفتار اصلی آنان نیست، بلکه شخصیت حقیقی آنان در بحرانها آشکار میشود؛ به همین جهت در بیماری کرونا شاهد این مسئله هستیم.
نمایش اقتدار قانونی در بحران
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: میزان اهمیت و تبعیت از آتوریتههای قانونی یا اقتدار قانونی و دستورات شبکهای کلان کشور یکی از این لایههاست؛ الان ستاد بحران به وزارت بهداشت سپرده شده است، ولی چقدر مردم برای حرفهای این ستاد ارزش قائل هستند و از آن تبعیت میکنند؛ فردی که درد شدیدی میگیرد و نزد پزشک میرود، هر نسخهای که او بدهد را میپذیرد و اطاعت میکند تا خوب شود، ولی بخش قابل توجهی از مردم متأسفانه هنوز کرونا را به عنوان بیماری و بحران تلقی نکردهاند؛ بارها وزیر بهداشت گله کرده است، ولی از کاستیهای بزرگ جامعه ما عیان است که به این امور اقتدارآفرین توجهی نمیکنیم.
بوسلیکی با بیان اینکه ممکن است این موضوع ناشی از کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی باشد، اظهار کرد: نپذیرفتن این اقتدار و آتوریته از نقاط ضعف اساسی است که به خصوص بعد از بحران کرونا باید روی آن کار کنیم؛ یعنی باید از دوره آموزش و پرورش و به ویژه ابتدایی این مسئله را جزء شخصیت فرزندان کنیم؛ متأسفانه آن قدر که به ریاضی و رویکرد بخوانیم و بنویسیم بها میدهیم، به تبعیت از قانون و جامعهپذیری نمیپردازیم. بچهها باید یاد بگیرند، قانون از سوی برخی افراد عالم نوشته شده و با وجود ضعفها از بیقانونی بهتر است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه هر جامعهای در سرمایه اجتماعی دارای نقاط قوت و ضعف است، اظهار کرد: معمولاً در جامعه و در مواقع بحرانی مانند زلزله و سیل سرمایه اجتماعی خوبی داریم و مردم خودجوش وارد عرصه شده و کمک میکنند؛ همدلی و همبستگی قابل قبولی به خصوص با استفاده از ظرفیتهای مذهبی داریم. گرچه همیشه کسانی بودهاند که دستپاچه میشوند و به فروشگاهها میریزند و خرید بیش از نیاز دارند که این تقاضای زیاد به خصوص در مواد بهداشتی و ضدعفونی در طول این بیماری، باعث بالارفتن قیمت و ایجاد مشکل میشود.
کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی
بوسلیکی با بیان اینکه دستپاچگی و خودگرایی در بحران تنها مخصوص ایران نیست، تصریح کرد: بحث اعتماد از مهمترین عوامل سرمایه اجتماعی است. متأسفانه طیف قابل توجهی از مردم نسبت به رسانه ملی بیاعتماد شدهاند که این مسئله دلائل خود را دارد؛ البته اینکه چقدر رسانه ملی شایسته بیاعتمادی است با احساس بیاعتمادی دو مقوله مجزاست. اکنون احساس بیاعتمادی در بخش زیادی از جامعه وجود دارد، لذا مردم شایعات را به خوبی قبول میکنند و هرچه در فضای مجازی گفته میشود، مانند اخبار آرامستانها، فوتیهای کرونا و دیگر شایعات را میپذیرند.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: این موضوع نشانهای از بیاعتمادی به رسانه ملی است، لذا هرقدر سخنگوی ستاد کرونا و یا وزیر در مورد وفور کالا در کشور صحبت میکند، مردم توجه لازم را ندارند؛ یعنی بخشی از اعتماد به حاکمیت از دست رفته است و بعد از بحران باید گروههای مختلف در شورای امنیت ملی، انقلاب فرهنگی، حوزه و دانشگاه تشکیل و این موضوعات بررسی شوند که چکار کنیم تا این بحران رفع شود.
وی افزود: در قضیه کرونا انگشت اتهام سمت سیاست خارجی ایران و شرکت ماهان رفت، زیرا ایران به دلائل سیاسی و برخاسته از تحریم چین را تحریم نکرد و همین شبهاتی را درباره گرفتاری به ویروس کرونا ایجاد کرد؛ اگرچه من با این مسئله همدلم، ولی در فضای مجازی این حرفها وجود دارد، لذا باید گروههای متخصصی باشند تا ابعاد اقتصادی، سیاسی، امنیتی و ... را بررسی کنند.
یاد مرگ؛ یکی از مزایای اجتماعی کرونا
بوسلیکی با بیان اینکه کرونا فرصتهایی در دل خود برای ما داشت، اظهار کرد: هر بحرانی مشمول «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» برای مؤمنان است؛ اینجا از تعبیر «مع» استفاده شده است، یعنی همراه با تهدید فرصت است و نه بعد از آن؛ ما بدون تعارف در زندگی ماشینی امروز ما، خیلی یاد مرگ به فراموشی سپرده شده است. در دروان جبهه رزمندگان و حتی مردم در بیشتر اوقات به یاد مرگ بودند و سوت خمپاره هم ما را به یاد مرگ میانداخت، ولی بعد از جنگ یاد مرگ کمرنگ شد و شرایط آن قدر برای ما عادی بود که خیلی توجه به مرگ نداشتیم، ولی کرونا یاد مرگ را در کشور زنده میکند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: البته اینکه هر کسی با یاد مرگ چه مواجههای دارد بحث دیگری است، زیرا یکی با یاد مرگ به غارت فروشگاهها و احتکار کالا فکر میافتد و دیگر به یاد آخرت میافتد و مهربانتر شده و به فقرا بیشتر رسیدگی میکند که همین یاد مرگ هم باید فرهنگسازی شود.
وی همچنین به بحث روحیه جمعگرایی ملت ایران اشاره کرد و افزود: این روحیه در عین اینکه خیلی خوب و سرمایه اجتماعی است، در عرصه مذهبی آفت مراسمگرایی را به دنبال دارد؛ ادعیه مهم مانند کمیل، ادعیه احیا، ندبه و عاشورا و حتی اعتکاف را مراسم جمعی کردهایم و گاهی حضور در این مراسمها فارغ از خواندن الفاظ دعا ممکن است برخی را ارضاء کند. ادعیه نوعی ارتباط ماورائی شخصی و درونی انسان با خداوند است؛ ممکن است کسی حتی در حین اینکه در خیابان عبور میکند، در یک لحظه با نهایت توجه قلبی متوجه خدا شود و با او سخن بگوید؛ این هم مناجات است و مناجات و دعا صرفاً خواندن ادعیه طولانی چندین صحفهای و چندساعته در یک جمع عمومی نیست.
اعتدال در مراسم و مناسکگرایی
بوسلیکی با بیان اینکه الفاظ و محتوای ادعیه مأثور در حد اعجاز است، بیان کرد: هدفم تنقیص جایگاه این ادعیه نیست، ولی ما برخورد قشری و ظاهری با این الفاظ داریم و صرفاً لفاظی و با الحان بازی میکنیم، ولی شاید لازم بود ما به اجبار پدیدهای مانند کرونا در منزل خودمان بنشینیم و در خلوت خودمان با خدا راز و نیاز کرده و این ادعیه را بخوانیم.
وی افزود: ممکن است کسی در طول ایام زندگیاش به تنهایی دعای ندبه را در صبح جمعه نخوانده باشد؛ البته تعبیر خواندن هم به نظر من درست نیست، زیرا خواندن معطوف به متن است، در حالی «دعاکردن» درست است؛ به نظرم کرونا فرصتی به ما داده تا دعا را فارغ از مراسم و مناسک گرایی انجام دهیم؛ بدون تعارف ما از اصالتگرایی در به کاربردن ادعیه به خاطر جمعگرایی دور افتادهایم و این روزها که مجبوریم در خانه بمانیم فرصت مناسبی برای آن است که دعا کردن انفرادی را دنبال کنیم که ممکن است کاربرد آن برای زندگی ما خیلی بیشتر از دعاهای دسته جمعی و مراسمی باشد؛ این روزها فرصتی است تا آچارکشی مجددی در بحث دعاخوانی مراسمی داشته باشیم و تعادل ایجاد کنیم.
منبع:
پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
دکتر حسن بوسلیکی, اخبار پژوهشکده اخلاق و معنویت
|