حجت الاسلام سبحانی اظهار کرد: ما با یک خلا راهبردی یا راهبردسازی در مواجهه با فرقه های مدعی مهدویت مواجه هستیم، ریشه آن هم بازمی گردد به آنکه ما در مطالعات فِرق، چندان کار میدانی نکرده ایم غالب فعالیت های ما به شناخت درون مایه فرقه یا حداکثر آداب و شعائر آنها اختصاص یافته است.این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: به عبارت بهتر، فرقه‌شناسی در مفهوم دقیق کلمه به عنوان جریان اجتماعی که ریشه در عوامل مختلف دارد و تاثیری که برجای می گذارد، کمتر موردمطالعه ما بوده است. معدود کارهای مطالعاتی انجام شده، اما هنوز نیازمند بحث های تکمیلی و دقیق تر هستیم تا بدانیم چطور باید با این پدیده برخورد کنیم.
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مولف «الگوی جامع شخصیت زن مسلمان (تعاریف و ساختارها)» تاکید کرد: وقتی از جریان مدعیان مهدویت یاد می کنیم بحث کلان اجتماعی و گروهی می شود و تبعا بررسی یک حرکت اجتماعی با برخورد با یک مجموعه از عقاید و اندیشه ها در حوزه کار فرهنگی، متفاوت می شود.
وی در ادامه ابراز کرد: بخشی از فرقه به حوزه آسیب های اجتماعی مرتبط با آن فرقه بازمی گردد معمولا فرقه ها چه در گذشته تاریخی چه در عصر کنونی به زمینه های اجتماعی وابسته هستند که در آنها خللی وجود دارد و ظهور و رشد فرقه های مدعی مهدیوت را دامن می زند و این را هرگز نمی توان از فرقه های مدعی جدا کرد!محور سوم مربوط به حوزه اختلالات روحی روانی است؛ غالباً کسانی که به جریان های مدعی می پیوندند از نوعی اختلالات روانی رنج می برند این لزوماً معنایش بیماری روانی نیست بلکه حتی می تواند به نیاز اساسی انسانی بازگردد! محور چهارم، مربوط به مسائل سیاسی امنیتی می شود.
رئیس انجمن علمی کلام اسلامی با بیان اینکه معمولاً دو رکن سازنده اصلی مدعیان مهدویت هستند، گفت: نخست، مجموعه باورهایی است که در ذهن پیروان این فرقه ها و حتی گاهی در مدعیان وجود دارد که مجموعه ای از آرمان ها را شکل می دهد و معمولا با ارزش های انسانی و اصول ادیان در پیوند هستند؛ رکن دوم، شرایط اجتماعی فرهنگی‌ای است که در جامعه به وجود می آید. برخی این اصول و باورهای آینده‌نگرانه را مستعجل و سریع می دانند و به این باور دارند که باید این آرمان ها به سرعت محقق شوند. این دو رکن زمینه ساز ظهور مدعیان دروغین مهدویت می شود.
وی اضافه کرد: از درون شیعه جریانی همچون غُلات (اهل غلو در شان و جایگاه ائمه(ع)) شکل گرفت که ریشه و بنیاد آنها همین پدیده مدعیان بوده است یعنی از نظر ساخت و بافت فرقه ای و نوع تاثیرگذاری کاملا رویکرد آینده باورانه را تقویت می کند، جریان صوفیه نیز چنین است؛ بسیاری از فرقه های صوفیه بیش از آنکه معنوی و عرفانی به تعبیر مصطلح باشند بیشتر یک گروه مهدی‌باور هستند و باید اینها را در مجموعه مهدی‌باوران و مدعیان مهدویت دسته‌بندی کرد.
حجت الاسلام سبحانی در ادامه بیان کرد: از اشتباهات بزرگ ما این است که بین رویه و باطن ادعای مدعیان تفاوت قائل نمی شویم؛ بسیاری از گروه هایی که در تاریخ با عنوان حلقه های صوفیانه بروز کردند به لحاظ پدیدارشناختی از مدعیان مهدوی‌باوری هستند مثال بارز مشعشعیان (ال‌مشع) هستند که به ظاهر ادعای صوفیانه داشتند اما با بررسی آثار و افکارشان درمی یابیم، مدعیاتشان عمیقا مهدوی است یا صفویه که در آغاز به عنوان فرقه ظهور کردند قبل از به حکومت رسیدن و در ابتدا، نوعی مهدی‌باوری در ذهنیت و سازوکارشان وجود دارد.
این استاد حوزه علمیه تاکید کرد: در این فرقه ها ایجاد وفاداری عمیق میان پیروان با موسس و ایدئولوگ مکتب وجود دارد در تاریخ مدعیان می بینیم معمولا مدعیان مهدویت از این شگرد استفاده کرده تا یک جمعیت وفادار عمیق تا پای جان و آبرو را در سیستم طراحی کنند؛ بسیاری از فرقه های صوفیه از این شگرد مدیریت اجتماعی استفاده کرده‌اند.
وی افزود: در چنین حالتی یک فرد بریده از فرقه تا اتصال به دین، راهی طولانی می طلبد، ایجاد یک تکیه‌گاه روحی معنوی و اندیشه‌ای جدید برای پیروان این فرقه ها بسیار سخت است چون مهمترین ارزش ها و آرزوها و امیدهای بزرگ انسانی اینجا از بین رفته است.
حجت الاسلام سبحانی تاکید کرد: دوم آنکه این فرقه ها چون به ارزش های پدیدنیامده تکیه دارند همیشه از کمترین شواهد و مستندات برای مشروعیت بخشی به خود بهره می گیرند، تکیه‌گاه اصلی مشروعیت بخشی به آنها موقعیت آینده است نه وضعیت موجود؛ این، کارشان را آسان کرده و از دیگر سو برای آنها که درصدد مقابله‌اند، کار را سخت می کند.
وی بیان کرد: ویژگی سوم آنکه اینها با کمترین شواهد عقلی و نقلی با پیروان خود برخورد می کنند؛ ویژگی بعدی ابعاد عاطفی احساسی است که در این فرقه ها وجود دارد، ساختار و شاکله روانی در مدعیان، با شاکله مطلوب انسانی فاصله دارد. علاوه بر این، مدعیان مهدویت دچار رازآلودگی و بودن در پرده ابهام هستند، لذا وقتی قرار است شخصیت فرقه ای معرفی شود معمولا مجموعه ای از رمزها و اِلِمان ها یا ابزارهای دارای جنبه ماورایی نمود می یابند!
این استاد حوزه علمیه با تکید بر لزوم داشتن نگاه پدیدارشناسی ویژه به مدعیان مهدویت، گفت: ما با دو سطح از پدیده در این باره مواجه هستیم که اگر تفکیک نشوند، دچار مشکل می شویم؛ نخست تفکیک عوامل و ابعاد فرقه، دوم تفکیک در این باره که چرا افراد به این جریان می پیوندند؟
حجت الاسلام سبحانی با بیان اینکه به لحاظ اجتماعی با سه بُعد در فرقه های مدعی مواجه هستیم، تاکید کرد: نخست درون مایه های فرهنگی موجود در آن جامعه؛ با بررسی تاریخ ظهور مدعیان، درمی یابیم از بسترهای اصلی برزوشان زمینه های خاص فرهنگی است که در آنها ادعا شکل گرفته و جریان یافته‌اند. یعنی یک بستر فرهنگی عمیق در جامعه شکل می گیرد و زمینه ای ایجاد می کند که پیروانی به آن بپیوندند و جامعه آبستن مجموعه ای از ارزش ها شود؛ شرایط اجتماعی و اقتصادی و عوامل امنیتی دیگر ابعاد این فرقه ها هستند. هر کدام از این ابعاد راه‌حل خود را دارند.
وی ادامه داد: به لحاظ فردی هم این فرقه ها دنبال چند ویژگی هستند، نخست وجود باورمندی به مهدویت، دوم نیازهای روحی، روانی و فکری، معمولا پیروان این فرقه ها، صرفا باورمند نیستند، بلکه نیازهای درونی هم دارد برای مثال پیروان این فرقه ها معمولا در گروه های همسالان، همکاران و ... پذیرفته نیستند.
حجت الاسلام سبحانی درباره راهکارهای مقابله با فرقه ها تاکید کرد: نخست آنکه بدانیم در فرقه های مدعی مهدویت با یک شبکه به هم پیوسته مواجه هستیم که اهداف خاص خود را دارند و نمی توان با شیوه دعوت‌گرایانه و علمی آکادمیک و رسانه ای با آنها برخورد کرد.
وی ابراز کرد: اگر یک تشکیلات نتواند بین افراد هم‌هدف در مقابله با این فرقه ها همسویی و هم‌افزایی ایجاد کند، شکست خواهد خورد؛ در بحث مدعیان دروغین همزمان نیازمند دو حرکت موازی هستیم یکی درمان‌گری دوم ریشه شناسی و بنیادشناسی و تلاش برای خشکاندن ریشه ها، ما معمولا بین این دو خلط می کنیم ... خلط میان ابعاد فردی و اجتماعی هم باید برطرف شود، ما در مقابله با این فرقه ها به هر دو بعد فردی و اجتماعی نیاز داریم.
گفتنی است، دبیری علمی این نشست با حجت الاسلام محمد شهبازیان بود و پس از طرح بحث توسط حجت الاسلام سحبانی سوالات و انتقادات و پیشنهادات از جانب حضار در سالن و نیز مخاطبان فضای مجازی مطرح شد.