بررسی و تحلیل مساله ازدواج و فرزند داشتن امام مهدی (عج) در عصر غیبت است. همان طور که مستحضرید: یکی از مسائل پردامنه درباره مهدویت که در چند ساله اخیر بیشتر مورد توجه واقع شده، مسئله ازدواج و فرزند دار شدن حضرت مهدی است که چهار نگرش درباره آن وجود دارد:
1- نگرش مثبتین: برخی به جهت استحباب ازدواج و مبرا بودن حضرت از ترک این مستحب و وجود روایات و ادعیه، در این خصوص قائل بر همسر و فرزند داشتن حضرتند.[1]
2- نگرش منکرین: برخی نیز با تمسک به منافات داشتن ازدواج با فلسفه غیبت و روایاتی که به فرزند نداشتن تصریح دارد. قائل به نداشتن همسر و فرزند حضرت هستند.[2]
3- نگرش تفصیلی: این افراد بین دو قول مذکور، قائل به تفصیل شده اند. یعنی معتقدند که حضرت ازدواج نموده ولی صاحب فرزند نیست.[3]
۴- نگرش ساکتین: این گروه معتقدند نباید به این‌گونه مباحث پرداخت و در نهایت باید توقّف كرد. اینان بر این باورند که هرگز ازدواج یا عدم آن، دخالتی در پذیرش امام نخواهد داشت.[4]
بنابراین مسئله اصلی این پژوهش این است که آیا امام دوازدهم در عصر غیبت ازدواج کرده اند؟ در صورت ثابت شدن آن ، آیا ایشان صاحب فرزند هستند؟
البته ازدواج حضرت یا عدم آن جزء مسائل شخصى است و از ضروریات اعتقادی شیعه نیست، اما همین مسئله به جهت موارد دیگری حائز اهمیت گشته است. نظیر سوء استفاده مدعیان[5] و منحرفینی مانند احمد اسماعیل که ادعا می‌کند فرزند حضرت است. یا شبهاتی که ناظر به همین مسئله، اصل مهدویت را نشانه رفته است. مثلاً می‌گویند: اگر امام ازدواج كرده لازمه آن فاش شدن اسرارش است، كه با حكمت و فلسفه غیبت منافات دارد و اگر ازدواج که سنّت مؤکّد اسلام است را ترک نموده است، این هم با مقام و شأن آن حضرت نمی‌سازد، پس اگر ازدواج نكرده باشد اشكال ترك مستحبّ از طرف معصوم، و اگر ازدواج كرده باشد اشكال فاش شدن اسرار و تضادّ با فلسفه غیبت پیش می‌آید، و چون طرفین قضیه با اشكال مواجه است، پس اصلاً آن حضرت وجود ندارد. [6]
از آنجایی که در اسلام اصل ازدواج خیلی مورد تاکید قرار گرفته ومسلمانان آن را مستحبّ مؤكّد و سنّتي نبوي می‌دانند برخی از شیعیان[7] و جریان احمد اسماعیل[8] قائل به ازدواج حضرت هستند. عمده دلیل اینان روایات استحباب ازدواج است؟
در سخنان معصومان (ع) تاکید خاصی بر موضوع ازدواج دیده می شود [9] تا جایی که ازدواج یکى از سنت هاى پیامبر اکرم (ص) بیان شده است.[10] از سوی دیگر ازدواج نکردن و همسر نداشتن و مجرّد بودن شایسته نیست ، چراکه نوعی اعراض از سنّت رسول خدا است.
است، و ما در این خصوص به ذکر دوازده روایت اکتفا می‌کنیم.» [11]
در این دوران هم برخی نوشته‌اند: «اگر در این زمینه (داشتن همسر و خانواده) هیچ نقل روایی وجود نداشت، و فقط همین مطلبی که آن حضرت با وجود سنّ زیاد از نظر جسمی جوانی قوی البنیه است... و نیز می دانیم که آن حضرت به سنّت پیامبر (ص) عمل می کند، در قبول این مطلب که آن جناب همسر و فرزندانی دارد کافی بود» [12]
پیروان احمد اسماعیل هم برای اثبات ادعای او به همین مطلب استناد جستند[13]
    i. نقد و بررسی این دلیل شامل دو قسمت است که هر دو نیازمند بررسی و تأمّل دارد.
نفسه مستحب است و با عناوین ثانوی ممکن است بر شخصی واجب شود، همچنانکه با عناوین ثانوی ممکن است بر شخصی دیگر حرام شود.[14]
بنابراین می‌توان تصور نمود که ازدواج به خاطر غیبت برای حضرت مستحب نباشد. همان طوری که برخی ها معتقدند: چه بسا ازدواج برای حضرت حکم ثانویه داشته باشد ودر زمان غیبت جایز نباشد[15]
زیرا این استحباب با غیبت و فلسفه آن در تعارض است . یکی از معاصرین در این رابطه نوشته‌است:« اگر انجام ازدواج را بر استحباب نیز حمل كنیم، نكته قابل توجه این است كه این استحباب، با مسأله بسیار مهم غیبت و فلسفه آن، در تعارض است. [16]
ضمن آنکه ازدواج، سنّتی است که باید در طول زندگی انجام گیرد و هیچ اشکالی ندارد که حضرت مهدی(عج) پس از ظهور، اقدام و به سنت جدشان عمل نمایند در این صورت، ترک کننده سنّت نبوی نیز نخواهند بود. لذا در دعاهایی که درود وسلام برخانواده ایشان دارد، می تواند به دوران ظهور آن بزرگوار مربوط باشد؛ نه زمان غیبت!
به عبارت دیگر اگرکسی به دلیلی نتوانست ازدواج کند، به این معنا نیست که با آن مخالف است. مثلا شخصی که مانعی دارد و نمی تواند ازدواج کند معنایش این نیست که با ازدواج مخالف است ! ما حتی قبول داریم ازدواج، سنت انبیاست. اما برخی از انبیا نظیر حضرت یحیی(ع) و حضرت عیسی(ع) به جهت مصالحی ازدواج ننمودند. ازدواج نکردن امام هم مصلحت دارد.
برخی، در مورد ازدواج نکردن حضرت یحیی(ع) گفته‌اند: «خداوند در قرآن، حضرت یحیی(ع) را با ذکر این نکته که او خود را در حصار قرار داده و از زنان دوری گزیده، ستایش کرده است. این سخن نشان دهنده برتری این کار نزد خداوند است، چون ازدواج برای مشتاق به آن مستحب است. بنابراین در صورتی ترک ازدواج مورد ستایش قرار می‌گیرد که شخص هیچ اشتیاقی به ازدواج در خود احساس نکند. و بنا بر مصالحی آن را ترک کند[17]
    قسمت دوّم: وجوب عمل به سنت
در مقابل عده‌ای که معتقدند: بر امام ، عمل به مستحبات لازم است. زیرا هدایت و رهبرى و الگوى کامل بودن براى مردم ایجاب می‌کند امام در زندگى و معاشرت و در برخورد با دیگران به نحو احسن عمل کند، و در عمل به دستورات دینى (واجب و مستحب ) پیشقدم باشد زیرا اقتضاى شأن و منزلت انسان کامل ایجاب می‌کند که به مستحبّات عمل کند و سزاوارتر از دیگران است.بنابراین امام زمان (ع) لزوماً به این سنّت و امر شرعی عمل نموده است.
ما معتقدیم: تمام اعمال ورفتار امام، فقه است و هر آنچه ایشان انجام دهد، حکم دین بر آن استوار است. فعل امام به مثابه سایر دستورات دین برای ماست . اما زندگی امام زمان(عج) در برخی از زمینه ها با دیگر امامان متفاوت ومنحصر به فرد است مانند: تولد پنهانی، غیبت، طول عمرو...
بنابراین اگرچه اقتضاى شأن و منزلت او ایجاب می‌کند که به مستحبّات عمل کند، اما غیبت امام(ع) باعث شده او در مرأى و منظر مردم نباشد و با در نظر گرفتن این احتمال، دیگر سخن میرزا حسین نوری و دیگران، در مورد ازدواج حضرت پذیرفتنی نیست. زیرا استدلال آنها بر اساس مقایسه حضرت با سایر معصومان بنا شده است و چنین مقایسه‌ای پیش از آن که به مسایل روحی و اعتقادی ارتباطی داشته باشد، به شرایط زندگی افراد مربوط است، در حالی که امام مهدی(عج) از این نظر با همه افراد تفاوت دارند.
________________________________________
[1] - ميرزا حسين نورى، نجم ثاقب، ص 402.
[2] -خدامراد سلیمیان، درسنامه مهدويت، ج‏2، ص 140
[3] - سید محمد صدر، تاریخ غیبت کبری، ص۸۳
[4] - دانشنامه امام مهدی، ج ۳، ص ۵۶: سکوت کردن در این مساله با موازین عقل ونقل سازگارتر است.
[5] - ر.ک: پيچك انحراف، ص: 134: خانم ف. آ. م که جلساتى داشته است‏ وخوابنامه‏هاى مريدان را به عنوان مدرك قطعى دالّ بر ارتباط خود با امام زمان معرفى مى‏كرد. وى ادعا كرده كه: من با امام زمان ازدواج خواهم كرد.
[6] - رجوع شود به پایگاه مجمع شیعه شناسی http://shiastudies.com/fa/49234:
[7] - مانند میرزا حسین نوری در کتاب نجم ثاقب ج‏2، ص: 474 یا آقای کورانی در کتاب گفتمان مهدويت ، مقاله‏هاى گفتمان اول و دوم، ص۱۱۸
[8] -ر:ک: ناظم عقیلی در کتاب الرد الحاسم علی منكري ذرية القائم و کتاب چهل حدیث در اثبات ذریه امام زمان و مهدیین
[9] - ر.ک: وسایل الشیعه، ج۲۸، کتاب النکاح
[10] - کافی، ج 5، ص 496:«مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَکُونَ عَلَی‏ فِطْرَتِی فَلْیَسْتَنَّ بِسُنَّتِی، وَ إِنَّ مِنْ سُنَّتِی النِّکَاحُ»؛ هر کس دوست ‏دارد که بر اساس فطرت (و دین) من باشد، حتماً باید سنّت مرا برگزیند، و نکاح از سنت من است.
[11] - برای ملاحظه روایات به کتاب نجم ثاقب، ج‏2، ص: 474 به بعد مراجعه شود.
[12] - على سعادت‏پرور ، ظهور نور، ص 123.
[13] - ناظم عقیلی ، کتاب الرد الحاسم علی منكري ذرّية القائم،ص۸: فالزواج والذرية من سنن الله تعالى في خلقه، ومن أخلاق الأنبياء والمرسلين والأئمة الطاهرين وأكد الله تعالى ورسوله على استحبابه الأكيد...
[14] - محقّق يزدی برای حکم ازدواج احکام خمسه را نوشته است :«استحباب النكاح إنما هو بالنظر إلى نفسه و طبيعته‌ و أما بالنظر إلى الطوارئ فينقسم بانقسام الأحكام الخمسة فقد يجب بالنذر ... و قد يحرم كما إذا أفضى إلى الإخلال بواجب من تحصيل‌ ‌علم واجب ...و قد يكره كما إذا كان فعله موجبا للوقوع في مكروه و قد يكون مباحا ...» العروة الوثقی، ج5 ص 476 کتاب النکاح، مسأله 4
[15] - أحمد اسماعیل لیس من ذریة الإمام المهدی (ع) ص9: إنَّ ظروف الإمام المنتظر مكشوفة لنا، فلا يمكن القول بأنَّ حكم استحباب إذ قد يكون حكم الزواج ،الزواج ثابت بالنسبة له حراماً بالنسبة له، لاحتمال أنَّ الله تبارك وتعالی قد كلَّ فه بعدم الزواج حتَّى يبقي على نفسه الشريفة المقدَّ سة في إطار السرّ ية والتستّر .
[16] - درسنامه مهدويت، ج‏2، ص: 130
[17] - جواهر الکلام، ج 29، ص 19