به گزارش خبر نگار ایسکا حجت الاسلام محمود ملکی راد، کارشناس مسائل مهدویت درباره کارکردها واندیشه مهدویت عنوان کرد: کارکردهای مهدویت در عرصه اجتماع میتواند در سه حوزه: 1. فرهنگ؛ 2. نهادهای اجتماعی؛ 3. نظام اجتماعی، مطرح شود.
1. کارکرد در حوزه فرهنگ:
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در تبیین نقش مهدویت در حوزه فرهنگ گفت:
کارکرد در ساحت فرهنگ یکی از کارکردهای مهم اندیشه مهدویت بهحساب میآید. زیرا از طرفی اعتقادات و باورها یکی از ارکان فرهنگ بهشمار میروند. و از طرف دیگر اندیشه مهدویت از بنیانهای فکری و باورهای اصیل برخوردار میباشد. بنابراین میتواند در فرهنگ سازی و تقویت و تحکیم بنیانهای فرهنگ مفید باشد. و فرهنگ نوینی را به جامعه عرضه نماید. با این وصف در تعریف فرهنگ بر آمده از مهدویت میتوان گفت: «فرهنگ مهدويت منبعث از انـديشهها، بـاورها، اصول و اعتقادات مربوط به آمـوزۀ مـهدويت است». بنابراین باور به مهدویت میتواند ساحات مختلف فرهنگ را تحت تأثیر خود قرار دهد.
الف) بینشها یکی از ساحات مهم فرهنگ بهشمار میروند و در این حوزه دارای کارکردهایی هستند که میتواند بعد بینشی فرهنگ را تحت تأثیر خویش قرار دهد. مربوط به بعد بینشی فرهنگ است.
ب) در بعد ارزشی و اخلاقی: اندیشه مهدویت در ابعاد ارزشی فرهنگ نیز دارای کارکرد است. ارزشها از ابعاد مهم و اصلی دین بهحساب میآیند؛ ارزشها برآمده از باورها و جهانبینیها هستند و با استناد به بینش انسان نسبت به هستی، ملاکهایی به ما میدهند که بر اساس آن قضاوت مـیکنیم و بـین خـوبی و بدی، زشتی و زیبایی و درستی و نادرستی امور، ارزشیابی و ارزش گذاری میکنیم. «عقل و وحی به مدد همدیگر، ارزشها را تبیین و ترسیم مینمایند و انسان را نسبت به التزام به ارزشها ترغیب و تشویق و نسبت به اجتناب از ضد ارزشها تحذیر میکنند». و به تعبیر خواجه نصیر طوسی: «تعالیم دینی را باید در رأس ارزشهای اخلاق قرار داد، چون فضایل اخلاقی مانند: حق، عدالت، امانت و درستی و... در صورتی فضیلت مـحسوب میشوند کـه مـتکی به دین و اعتقاد به خدا باشد وگرنه پایدار نخواهد ماند».
یکی از فلسفههای اصلی طرح اندیشه مهدویت در اسلام، برای تحقق و تحکیم ارزشها در جامعه است؛ و از این منظر اندیشه مهدویت در بعد ارزشی دین دارای کارکردهایی است. این کارکردها را میتوان در ابعاد مختلف معرفتی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مورد بررسی قرار داد.
ج) در بعد هنجاری رفتاری: هنجارها و رفتارها یکی دیگر از لایههای فرهنگ محسوب میشوند. اصولا رفتارها و هنجارها برآمده از بینشها و ارزشها و بازتاب آنها هستند. و لازم است در جهت تقویت ارزشهای اجـتماعی عـمل کنند و باهم هماهنگی داشته باشند.
گفته شد اندیشه مهدویت از نظر بینشی از مبانی کلامی متقنی برخوردار است و بر اساس آن مبانی، ارزشهایی را در اختیار جامعه قرار میدهد که در تحول و تحکیم فرهنگ میتوانند نقش داشته باشد. و در نتیجه بر طبق بینشها و ارزشهای مهدوی، هنجارها و رفتارهای مناسبی در جامعه شکل میگیرد.
د) در بعد نمادی و سمبلی: نمادها و سمبلها تبلور عینی و ملموس لایه باور و ارزش و هنجار و رفتار فرهنگ محسوب میشوند و به اعتبار تفاوت فرهنگها در باورها و ارزشها و هنجارها و رفتارها، متفاوت خواهند بود. عوامل مختلفی در شکلگیری نمادها و سمبلها میتوانند نقش داشته باشند. دین یکی از عوامل مهم در شکلگیری نمادها و سمبلها است. زیرا دین حامل باورها و ارزشها و هنجارها و رفتارهایی است که میتواند متناسب با آنها سمبلها و نمادهایی را ارائه دهد. اندیشه مهدویت از ظرفیت خوبی برای نماد سازی برخوردار است و از این جهت میتواند در ساحت فرهنگ ورود داشته باشد و با آن تعامل کند و در صدد تثبیت و تحکیم فرهنگ برآید.
2. کارکرد در ساحت نهادهای اجتماعی؛
مهدویت در ساحت نهادهای اجتماعی نیز دارای کارکردهایی است. کارکرد آن در نهاد خانواده عبارتند از: تقویت و تثبت باورهای دینی بهخصوص به امامت، تحکیم و تثبیت ارزشهای اخلاقی و تربیتی، تحکیم و تقویت بینش سیاسی و اجتماعی، تحکیم و تقویت ارزشهای عاطفی و انگیزشی. کارکردهای آن در نهاد تعلیم وتربیت عبارتند از: تقویت و تحکیم باور به امامت و مهدویت، رشد و تعالی اخلاقی دانشپژوهان از طریق ارزشهای اخلاقی و تربیتی باور به مهدویت، رشد و بالندگی سیاسی و اجتماعی دانشپژوهان، کارکرد در ساحت احساسات و عواطف دانشپژوهان. کارکرد آن در حوزه نهاد سیاست و حکومت عبارتند از: انسجام و اتحاد، امنیت نظم و قدرت اجتماعی. کارکرد آن در ساحت اقتصاد عبارتند از: برقراری عدالت اجتماعی از راه عدالت اقتصادی، برقراری نظام اقتصادی معنویتگرا و ارزش مدار، زمینهسازی برای پرداخت خمس و زکات. کارکرد آن در نهاد دین و مذهب عبارتند از: کارکرد در بعد اعتقادی و معرفتی دین، کارکرد در بعد اخلاقی و ارزشی دین، و کارکرد در بعد عبادی و مناسکی دین.
3. کارکرد در ساحت نظام اجتماعی:
«نظام اجتماعی الگوی تعاملی برآمده از نقشها، پایگاهها، انتظارات و هنجارهای اجتماعی در عرصههای مختلف است». عوامل مختلفی میتوانند در بقا و تداوم و پویایی و توانمندسازی نظام اجتماعی نقش داشته باشند مانند همبستگی و انسجام اجتماعی و نظم و امنیت اجتماعی و قدرت و... . یکی از کارکردهای اندیشه مهدویت، کارکرد آن در ساحت پویایی و توانمندی نظام اجتماعی است. زیرا باور به این اندیشه میتواند مردم را حول محور خود جمع کند و به آنان هویت واحد بدهد و در نتیجه موجب انسجام و همبستگی اجتماعی گردد و در نتیجه برای تحقق هدفی مشخص مردم را به صورت یک واحد یکپارچه در میآورد و به دنبال آن قدرت اجتماعی را تقویت مینماید و موجب ارتباط اجتماعی میشود و با ایجاد روح امید در مردم حرکت به سمت آرمان واحد را در آنان تقویت میکند.
. احمد، رهنمایی، درآمدی بر مبانی ارزشها، ص 42.
. خواجه نصیر، طوسی، اخلاق ناصری، ص 195.
. همیلتون، پیتر؛ تالکوت پارسونز، ترجمه: احمد تدیّن، ص119.