به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی هشتمین کرسی ترویجی با عنوان: «استبعادگرایی در انتظار و مهدویت» از سلسله کرسی های علمی همایش «جریان های انحرافی و مدعیان دروغین مهدویت در دوران معاصر و راهبردهای مواجهه با آنها» شنبه، ۲۷ خردادماه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت الاسلام الهی نژاد رئیس محترم پژوهشکده مهدویت به عنوان ارائه دهنده کرسی عنوان کرد: درباره چرایی بروز چالش استبعادگرایی در زمینه مهدویت و انتظار، اظهار کرد: عوامل مختلفی همچون «منفی گرایی نسبت به نقش انسان در ظهور»، «ناامیدی از آمادگی و اصلاح بشر برای ظهور»، «مبتنی شدن ظهور بر یأس در روایات» و «عدم آگاهی از حکمت تأخیر ظهور» به این چالش منجر می شود.استبعاد و استبعادگرایی به معنای دورانگاری و تأخیرورزی در رخداد ظهور بوده و در بستر عوامل مختلف اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی شکل می گیرد. بطور کلی دو نکته از محتوای روایات و نیز از آموزه های مهدویت برداشت می شود که این دو نکته در واقع عوامل نگرش استئجال، استبعادورزی و استبطاء در رخداد ظهور شده است: طولانی بودن زمان غیبت و نامعلوم بودن زمان ظهور.
حجت الاسلام الهی نژاد با اشاره به حدیثی از امام جواد(ع)، بیان کرد: در خصوص نگرش سه گانه روایتی از امام جواد(ع) نقل شده که راوی از حضرت(ع) می پرسد: چرا او را منتظَر گویند؟ فرمود: زیرا او غیبتى طولانى خواهد کرد و مخلصین در انتظار او به سر برند و آنها که تردید دارند ظهورش را منکر می شوند و دشمنان وجود او را به مسخره گیرند و آنها که وقت ظهورش را تعیین می کنند دروغگو باشند، و کسانى که در آمدنش شتاب دارند به هلاکت افتند، و آنان که تسلیم تقدیر الهى هستند از آن ورطه نجات یابند. (صدوق، ۱۳۷۷، ج۲، ص۳۷۸)
وی ادامه داد: امام جواد(ع) در این روایت گروه های مختلف با مواضع گوناگون را نام می برند اعم از «مخلصون» که با اخلاص در انتظار ظهور به سر می برند؛ «شکاکان» که نسبت به ظهور امام زمان(ع) شک داشته و در نهایت شک‌شان تبدیل به انکار می شود و برخی افراد که منکرین باشند وجود حضرت(ع) و نام ایشان را با کنایه و سخره یاد می کنند؛ گروه دیگر وقت‌گذران هستند که برای ظهور بدون علم و آگاهی وقت تعیین کرده و جزء دروغ‌گویان‌اند، علاوه بر این، گروه دیگری به نام «مستعجلین» با شتاب زدگی و بدون منطق، زمان ظهور را جلو می اندازند و در آخر گروه «نجات یافتگان» که برابر حکمت خدا تسلیم و منتظر ظهور هستند.
رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده‌پژوهی اضافه کرد: از جمله عوامل که زمینه ساز استبعادورزی در مقوله ظهور می شود کنار گذاشتن انسان در سرنوشت تاریخی خویش و بی خاصیت جلوه دادن تلاش و کوشش او در رخداد ظهور است. بطور کلی در خصوص نقش آفرینی انسان در امر ظهور سه نگرش وجود دارد: تفویض امر ظهور به خدا و کنار گذاشتن انسان به صورت مطلق؛ تفویض امر ظهور به خدا به صورت مقید یعنی انسان نقش دارد ولی نقش او در تقدم بخشی و تأخر بخشی زمان ظهور بی تأثیر است و نهایتاً تفویض امر ظهور به خدا به صورت مقید یعنی انسان علاوه بر نقش داشتن در زمان ظهور نیز می تواند مؤثر باشد.
وی در نقد رویکرد وظیفه‌گرایی مطلق ابراز کرد: اگر بنا باشد که ظهور و قیام و حکومت امام زمان(عج) فقط با معجزه انجام شود، تأخیر طولانی بودن آن بدون حکمت است؛ زیرا در زمان پیامبر مکرم اسلام(ص) و امامان(ع) خداوند با معجزه، دین خود را بر کل جهان منتشر می کرد، البته مراد از این کلام، عادی جلوه دادن انقلاب جهانی حضرت مهدی (ع) نیست؛ اما نباید بدون بررسی همه جانبه اصول و سنت‌های الهی در زندگی بشر، جانب افراط در پیش گرفت و قیام حضرت مهدی(عج) را چنان خارق العاده و معجزه‌‌آسا دانست که انسان‌ها هیچ نقشی در آن نداشته باشند.
حجت الاسلام الهی نژاد وی با اشاره به رویکرد وظیفه گرایانه نسبت به ظهور، بیان کرد: آیت الله مکارم در کتاب «حکومت جهانی امام زمان(عج)» در پاسخ به طولانی شدن غیبت می گوید: برای تحقّق یک انقلاب همه جانبه در سطح جهان تنها وجود یک رهبر شایسته انقلابی کافی نیست بلکه آمادگی عمومی نیز لازم است و هنوز متأسفانه دنیا آماده پذیرش چنان حکومتی نشده است و به محض آمادگی، قیام او قطعی است. (مکارم، ۱۳۷۶، ص۲۱۲)
وی تاکید کرد: وقتی که منتظران با باورمندی به این مساله که اعمال و رفتار انسان در ظهور تأثیرگذار بوده و هر چه این اعمال و رفتار بیشتر در راستای تعالیم اسلامی و منطبق با فرهنگ دینی باشد این تأثیرگذاری بیشتر خواهد بود و از طرفی باورمندان مهدوی به این اذعان برسند که زمان رخداد ظهور غیرثابت و متغیر بوده و متفرع بر تلاش ها و حرکت های اصلاحی انسان است. به طور قطع با انگیزمندی و امیدواری تمام به سوی انجام کارهای خوب و پسندیده گام برداشته و با روحیه پرنشاط و پویا به سوی زمینه سازی ظهور حرکت می کنند.
حجت الاسلام الهی نژاد تصریح کرد: آمادگی مردم برای ظهور از دو طریق آگاهانه و جاهلانه حاصل می شود در مسیر آگاهانه که باورمندان مهدوی قرار دارند تلاش و کوشش از روی معرفت و آگاهی کامل بوده و با این نگاه به سوی آمادگی و زمینه سازی ظهور امام زمان(ع) پیش می روند. در برابر آنها که پیروان سایر ادیان آسمانی و غیرآسمانی اعم از ابراهیمی و غیرابراهیمی قرار داشته و در واقع جمعیت‌شان به مراتب بیشتر از گروه اول است بر اساس ناآگاهی به منجی واقعی یعنی امام زمان(ع) به سوی آمادگی پیش می روند. شایان ذکر است که حرکت گروه دوم به سوی اصل ظهور در واقع آگاهانه اما به سوی منجی مسلمانان یعنی امام زمان(عج)، ناآگاهانه است.
وی اضافه کرد: امام صادق(ع) می فرمایند: «اى منصور صاحب الامر نخواهد آمد مگر بعد از آنکه به کلى مأیوس شوید. نه به خدا نمى آید مگر بعد از آنکه خوب و بد شما امتیاز یابند، نه به خدا نمى آید مگر موقعى که پاک شوید، نه به خدا او نمی آید مگر هنگامى که آن کس که شقى است، شقاوتش آشکار گردد و آن کس که سعادتمند است شناخته شود.» (صدوق، ۱۳۷۷، ج۲، ص۳۴۶) و نیز از امام رضا(ع) که می فرمایند: «بر شما باد که صبر کنید زیرا فرج در نومیدى مىآید»(حمیری، ۱۴۱۳ق، ص۳۸۱)
حجت الاسلام الهی نژاد با اشاره به عدم آگاهی از حکمت تأخیر ظهور، گفت: غیبت امام زمان(ع) دارای علت، حکمت و غایت است که علت آن به تصریح روایات به مردم و نافرمانی آنها باز می گردد و حکمت غیبت همان فایده و فلسفه غیبت بوده که در برخی روایات با بیان مصادیق نظیر «تمحیص»، «تمییز» و «تغربل» مطرح شده و در برخی روایات دیگر به اسرار و مخفی بودن آن نظر داده شده است. چنان که امام صادق(ع) می فرماید: حکمت غیبت او همان حکمتى است که در غیبت حجّت هاى الهى پیش از او بوده است و وجه حکمت غیبت او پس از ظهورش آشکار گردد، همچنان که وجه حکمت کارهاى خضر(ع) از شکستن کشتى و کشتن پسر و بپاداشتن دیوار بر موسى (ع) روشن نبود تا آنکه وقت جدایى آنها فرارسید. (صدوق، ۱۳۷۷، ج۲، ص۴۸۲).
رئیس پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی در پایان خاطرنشان کرد: در رد نگرش استبعادگرایی باید گفت طولانی شدن زمان ظهور و عدم آگاهی مردم از آن نه تنها زمینه یأس و ناامیدی را در مهدی باوران فراهم نمی کند بلکه اشتیاق برای انجام کارهایی را که به نوعی زمینه ساز ظهور باشد، در آنها افزایش می دهد.
